Przeróżne narzędzia sztucznej inteligencji zrobiły ostatnio dużą furorę. Niektórzy traktują odpowiedzi AI jak wyrocznię, nie weryfikując szczegółowo innych źródeł. Postanowiłem zadać AI pytanie o możliwość dokonania darowizny udziałów w spółce z o.o. przez internet. W tym artykule zastanawiałem się, czy taka sytuacja jest możliwa: https://kuspitkancelaria.pl/blog/zbycie-udzialow-spolki-z-o-o-przez-internet-s24/ Jaka była odpowiedź sztucznej inteligencji?

Jak na sztuczną inteligencję przystało, odpowiedź jednoznaczna. Tylko czy faktycznie prawdziwa? Moim zdaniem niekoniecznie.

W przypadku przepisów prawa nie można być w 100% pewnym. Rzadko przepis nie pozostawia pola do jakiejkolwiek interpretacji. Nawet jeżeli norma prawna jest sformułowana w sposób jednoznaczny to mogą występować inne przepisy, które wzajemnie się wykluczają. Wówczas pozostaje kwestia określenia relacji pomiędzy nimi.

W praktyce radcy prawnego, gdy dokonuję interpretacji przepisu prawnego, wyróżniam dwa rodzaje prawdy:

1.Prawda wynikająca z wszechstronnej analizy (warstwy językowej, celu przepisu, relacji z innymi przepisami). Bardzo pomocne przy dojściu do właściwych wniosków są tutaj poglądy wyrażane przez doktrynę;

2. Prawda sądowa, czyli to w jaki sposób do danego zagadnienia podchodzą w praktyce sądy w wydawanych orzeczeniach. Często prawda nr 2 pokrywa się z prawdą nr 1, ale nie zawsze. Czasami nawet najlepiej uzasadnione stanowiska doktryny nie są podzielane przez sądy. Może również istnieć rozbieżność orzecznicza (różne sądy orzekają w podobnych zagadnieniach inaczej).

Dla klientów kancelarii zdecydowanie większe znaczenie ma to jak na dane zagadnienie patrzą sądy. Trudno odczuwać satysfakcję ze swego rodzaju „obiektywnej racji” jeżeli klient nie otrzymuje oczekiwanego rezultatu.

Niedawno klient naszej kancelarii zlecił nam przeprowadzenie zbycia udziałów w spółce z o.o. pomiędzy nim a członkiem najbliższej rodziny. Z uwagi na problemy logistyczne strony nie miały możliwości stawienia się u notariusza. Ze względu na znaczną wartość udziałów ich sprzedaż wiązałaby się z zapłatą wysokiej kwoty podatku od czynności cywilnoprawnych przez nabywcę. W przypadku darowizny obdarowany może skorzystać ze zwolnienia od podatku od spadków i darowizn w przypadku zgłoszenia darowizny w terminie 6 miesięcy od dnia nabycia na formularzu SD-Z2.

Po wytłumaczeniu wszystkich za i przeciw oraz zwróceniu uwagi na ewentualne ryzyka, klient zdecydował się podpisać umowę darowizny przez internet, gdzie w pozycji „cena” została wpisana kwota 0 złotych.

Jeżeli zatem rozważamy odpowiedź na pytanie, czy sądy uznają za ważną darowiznę udziałów w spółce z o.o. dokonaną przez internet, należy odpowiedzieć TAK. Uzyskaliśmy korzystne dla klienta postanowienie wydane w takim stanie faktycznym. Na pewno nieprawdą jest twierdzenie, że jest to całkowicie wykluczone. Można oczywiście podnosić, że referendarz w tym czy innym sądzie lub wydziale KRS odmówiłby wpisu, natomiast taka sytuacja może wystąpić także w innych sprawach.

To, że referendarz sądowy wpisał darowiznę udziałów dokonaną przez internet do KRS ma swoje uzasadnienie w przepisach prawa jak i funkcjonalności samego systemu S24. Oczywiście mogę się jedynie domyślać argumentacji sądu, gdyż przy postanowieniach wydawanych zgodnie z wnioskiem zmianowym sąd nie sporządza z urzędu uzasadnienia. W internecie w większości dostępne są analizy przeprowadzone przez innych prawników, którzy kwestionują możliwość dokonania darowizny przez internet (stąd AI udziela takiej a nie innej odpowiedzi). Chociaż szanuję odrębny pogląd to jednak się z nim nie zgadzam.

W pierwszej kolejności zobaczmy treść przepisu art. 180 § 1 i 2 kodeksu spółek handlowych:

Przepis zakłada, że zbycie udziału co do zasady następuje w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, natomiast w przypadku spółki założonej przez internet można to zrobić przez podpisanie wzorca udostępnionego w systemie poprzez opatrzenie podpisem elektronicznym lub profilem zaufanym.

Poprzez „zbycie” należy rozumieć przeniesienie własności udziałów na inną osobę. Jest to zatem pojęcie szerokie, które zawiera w sobie zarówno umowę sprzedaży jak i umowę darowizny. Przepis art. 180 § 1 i 2 kodeksu spółek handlowych zawiera pojęcie „zbycia”. Już tutaj nasuwa się logiczny wniosek, że gdyby ustawodawca chciał ograniczyć darowiznę udziałów przez internet użyłby po prostu pojęcia „sprzedaż” zamiast „zbycie”.

Wzór umowy zbycia udziałów został określony w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 stycznia 2015 r. w sprawie określenia wzorców dotyczących spółki z ograniczoną odpowiedzialnością udostępnionych w systemie teleinformatycznym (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1483). Zarówno treść rozporządzenia jak i wzór formularza określony w załączniku nr 7, nie zawiera nigdzie pojęcia „sprzedaż”, posługując się szerokim pojęciem „zbycia”.

Argumentem mającym świadczyć za niedopuszczalnością darowizny przez internet jest istnienie w formularzu rubryki „cena”, co ma świadczyć o tym, że jest to umowa sprzedaży (jak wiadomo przy darowiźnie pojęcie ceny nie istnieje). Nie zgadzam się z takim sposobem wykładni, gdyż przepis wykonawczy (w właściwie załącznik do tego przepisu) nie może być sprzeczny z przepisem ustawy kodeks spółek handlowych. Powtórzę, że gdyby ustawodawca chciał ograniczyć zbycie udziałów spółki z o.o. przez internet wyłącznie do umowy sprzedaży, użyłby konkretnego sformułowania w kodeksie spółek handlowych lub nawet w przepisie rozporządzenia. 

Przepisy kodeksu cywilnego zawierają następujące definicje umowy sprzedaży i umowy darowizny:

Art. 535. [Umowa sprzedaży]
§ 1. Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Art. 888. [Umowa darowizny]
§ 1. Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Powyższe definicji nie pozostawiają wątpliwości, że aby można było mówić o sprzedaży konieczne jest istnienie i zapłata ceny, której nie ma w przypadku darowizny.

Przepis art. 65 §  2 kodeksu cywilnego zawiera regułę interpretacji umów:

W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Jeżeli strony świadomie wpisują w rubryce ceny kwotę 0 złotych, to oczywistym jest, że ich zamiarem nie jest dokonywanie jakiejkolwiek sprzedaży, a darowizny. 

System S24 pozwala na wpisanie przez strony kwoty 0 zł (zero złotych zero groszy). Gdyby faktycznie system miał umożliwiać dokonywanie jedynie umowy sprzedaży, powinno istnieć techniczne ograniczenie nakazujące wpisanie kwoty większej niż 0 złotych.

Zgadzam się oczywiście, że system S24 był i jest dalece niedoskonały technicznie i zdaje się, że Ministerstwo Sprawiedliwości zaprzestało jego rozwijania. W przeszłości zdarzało się już, że aby uzyskać wpis w KRS zgodny z wolą klienta, trzeba było się nieźle nagimnastykować, np. złożyć błędny formularz, prostując go na późniejszym etapie lub uzupełniając braki (np. przy zgłaszaniu otwarcia likwidacji spółki z o.o.). Z pewnością odrębny formularz dla sprzedaży i darowizny udziałów w spółce z o.o. rozwiałby wszelkie wątpliwości.

To, że darowizna udziałów w spółce z o.o. przez internet (S24) jest potencjalnie możliwa, nie znaczy że jest to zawsze najlepszy sposób dokonania zmiany wspólnika. Każda sprawa jest specyficzna i należy ją przeanalizować pod kątem prawnym i fiskalnym, przy uwzględnieniu możliwego i dopuszczalnego ryzyka.